۱۳۹۲ مرداد ۷, دوشنبه

دلقکی که عقیده‌ای نداشت

 فرق روزهای سگی با سایر روزهای معمولی زندگی در این است که روزهای سگی از کنارت عبور نمی‌کنند، می‌آیند می‌روند داخلت و اعماقت را می‌فرسایند و می‌خراشند، دوباره نامرئی می‌شوند و  می‌روند. روزهای سگی درگیر عبور نیستند، بیشتر درگیر مکثی ابدی‌اند. خیلی‌هایشان تمام نمی‌شوند. می‌مانند و می‌ماسند روی یکی از صفحات تاریخ و به ریش تقویم‌ها می‌خندند. ما هر کدام حامل روزهای سگی خودمان در این هشت سال هستیم و هنوز با خودمان یادِ سگ‌دارِ هر روز را اینسو و آن‌سو می‌کشیم. از روزهای دست‌بند سبز و رویاهای سبز تا رسیدن به پژوهای بی دستگیره سبز و تپه های نه چندان سبز و وحشت‌های زرد، سیاه، قهوه‌ای و درک این حقیقت که "بالاتر از سیاهی، رنگی هست که بو هم دارد... قهوه‌ای... قهوه‌ای بی پایان"... عبور از خردادی که تمام نشد هیچ‌وقت و خودش را روی تمام ماه‌های تقویم، سُراند و خیمه زد بر زندگی‌هایی که به فرودگاه امام رسیدند یا رودخانه‌های مرزی... به خانه‌نشینی‌های رخوت‌آلود رسیدند یا به دیوار... دیوارهای بلند...
 روزهای سبز رسیدند به مرثیه " دره من چه سرسبز بود" و رفتند که همراه فقر قهوه‌ای، قهوه‌ای بودار، تمام شهرها را ببلعند و از کود تمام رویاها، نیازها، دست‌ها و چشم‌های خسته و خشک‌شده، چیزی برای مترسکی بریزند که در مزرعه آفت‌زده، تنها دهقان و بذر و تخم گیاه را فراری می‌داد.
چقدر می‌توان نوشت و چقدر پنجره هست که می‌توان از آن وارد این سالهایی که گذشت و روزهایی که رفت، شد. چقدر می‌توان مرثیه نوشت بر رویاهای خاک‌خورده، زیر خاک مرده و ترانه‌هایی که فراموششان کردیم. اینک همین که ماندیم روی دو پایمان در یک جای جغرافیای رنج، همین که هنوز هستیم، هنوز تلی از خاک زیر پاهای ما سفت مانده‌اشت، خودش برای خودش کاری است. ماندن و نمردن ما، کاری است سترگ. درگیر این موقعیت ابزورد بودن و کمر را زیر این کمدی فلاکت‌بار راست نگاه داشتن، خلق یک تراژدی جانکاه است که  به اندازه تمام این روزها در تعدادمان تکثیر شده است. این که در مقابل یک تاریخ که مکرش را نشانمان می‌دهد و آدم، آن کمدین نودشبی بدترکیب که مرزهای کمدی و تراژدی را مخدوش کرده‌است، آن لویاتان مضحک بلاهت و وحشت، آن معجزه بی کم و کاست و تکین "حقارت" و " نکبت"، هنوز ما زنده‌ایم، باید دو سه روزی لبخند بزنیم.
  او می‌رود. برای مدتی قاعدتا باید نباشد و غیبتش را می‌توان برای مدتی محدود لااقل باور کرد. کسی که نه قصدش خنداندن ما بود و نه خنداندن خودش و آن موقعیت نکبت خنده‌آور را می‌ساخت، آن مبدع موقعیت‌های ابزورد و پوچ و بی‌دلیل در قرن بیست و یکم جهان، می‌رود و ما محکوم به تاریخ ابزوردمان، انتظار سیرک جذابی را می‌کشیم که هر چه باشد، بی علت نباشد، پوچ نباشدو انتظار روزهایی که خوب یا بد، اینقدر جامد و فالوسی در درونمان فرو نروند و بی حرف اضافه، از کنار هم عبور کنیم. ما انتظار بهار نمی‌کشیم. انتظار تمام شدن زمستان هم نمی‌کشیم و تنها به پایان بی‌معنایی مبتذل و ویران‌گر روزهایی فکر می‌کنیم که آن "بی‌دلیل‌ترین"، ان "وقیح‌ترین"، آن " جواد رضویان" نود شبیِ با رانت به پرده‌های عریض "چاپلین" و "کیتون" پریده، می رود رد کارش و شرش برای مدتی از سر سرنوشت ما کم می‌شود. تنها چند روزی فرصت داریم که بخندیم، با احتیاط رویاهای هنوز قهوه‌ای نشده را از خاک گلدان گوشه اتاق بیرون بکشیم و به پرتگاه‌های پیش رو بیندیشیم و  شاملو بخوانیم که: " شرابی مردافکن در جام هواست، شگفتا که مرا از این سفره سنت سروری نیست...  بهاری دیگر آمده‌است اما بر آن زمستان‌ها که گذشت، نامی نیست.... نامی نیست... نامی نیست...."

۱۳۹۲ مرداد ۶, یکشنبه

بازی‌های ترسناک



یکی دو سال پیش توی مجله "داستان" بود که خواندم یکی از سرگرمی‌های جناب "وونگ کار وای" هم این است که بنشیند در تاکسی و "شخصیت بازی" راه بیندازد. وقتی متن را خواندم یک لحظه از سرگرمی و علاقه مشترکم با "وونگ کار وای" خوشحال شدم و اصلا یابو وَرَم داشت که ما سه نفر را یک جایی با خودتان ببرید که استعدادم هرز نرود. راستش یکی از بزرگترین سرگرمی‌های من هم همین است که بنشینم داخل آژانس یا ترجیحا تاکسی دربستی که امکان دیدار مجددمان کم‌تر باشد و بعد برایش "شخصیت‌بازی" کنم. یک کاراکتر خاص در ذهنم بسازم و بعد برایش نقش بازی کنم و با راننده هم‌کلام شوم و برایش درد دل کنم، گاهی گوشی ام را از جیبم بیرون بیاورم و براساس نقشی که ساخته‌ام، داستان را طوری جلو ببرم که راننده بیچاره هم وارد ماجرا شود و نظرش را بگوید و بعد خودم از داستانی که ساخته‌ام لذت ببرم. راستی مگر کرم داستان‌گویی و داستان‌نویسی چیزی جز این است؟ نمی‌دانم اما   یک بار فکر کردم که چقدر احمق هستم که هیچ‌کدام از این ماجراها را همان شب در جایی یادداشت نکرده‌ام و به متن تبدیلش نکرده‌ام. از آن طرف، فکر کردم مردم درباره ام چه می‌گویند و درباره کسی که برای لذت خودش، یک بنده خدا را سر کار می‌گذارد چه فکر می‌کنند.
 یادم نیست این بازی به نظر خودم بامزه را از چه زمانی شروع کردم و فوت و فن کار را چگونه برای خودم تبیین کردم اما باور کنید که به مرحله خاصی از حرفه‌ای گری رسیده‌ام. ماجرا آنقدر‌ها هم ساده نیست. شما باید بدانید که براساس سر و وضع آن روزتان، اوضاع و احوال روحی و خُلقی و ظاهر راننده ای که سوار ماشینش شده‌اید چه داستانی جواب می‌دهد و باید چه شخصیتی را بازی کنید و اصلا این کار را انجام بدهید یا از خیرش بگذرید و مثل بچه آدم تا مقصد موزیک گوش کنم یا مجله‌ای چیزی بخوانم. این‌ها همه باید در چند ثانیه اتفاق بیفتد وگرنه از پس نقش برنمی‌آیید و حتی ممکن است کار بیخ پیدا کند. این سرعت کارکرد دیگری هم دارد و آن هم این است که از همان ابتدا باید لحن و ادبیات گفتارتان را بیابید و به حرکات بدن و حالات صورتتان هم مسلط باشید.
 یادم هست یکی دو سال پیش در همین ماه رمضان که با عجله می‌خواستم خودم را به کتاب‌فروشی برسانم، سوار تاکسی شدم و اصلا به بازی مورد علاقه‌ام فکر هم نمی‌کردم که راننده تاکسی بعد از این که به صورتم خیره شد، سیگارش را خاموش کرد و "حاج آقایی" چیزی گفت و سیگارش را خاموش کرد. متوجه ماجرا شدم و بدین این‌که وقت تلف شود، دستم را به ریش‌های پرپشت آن موقعم کشیدم و سعی کردم لبخند مومنانه‌ای چیزی تحویلش بدهم. داستان از این قرار بود که پیراهن سفید یقه دیپلمات و شلوار مشکی ساده و موهای کوتاه بی حالت و چشمان خواب‌آلودم در کنار آن ریش بلند، بدون این‌که بخواهم شخصیتم را خلق کرده بود و اعتراف می‌کنم که در برابر چنین موقعیت و شخصیت حاضر و آماده‌ای چندان توان مقاومت نداشتم. در چند لحظه سعی کردم لحن مناسبی که نه خیلی اغراق‌شده و نه خیلی بی‌ربط باشد را پیدا کنم و به باز کردن سر صحبت و موضوع فکر کنم. شروع کردم ادای آدم‌های مومن متسامح را درآوردن و درباره این‌که من به اعتقاد کسی کاری ندارم  سخنرانی یکی دو دقیقه‌ای کردم و بحث را به اینجا ختم کردم که " به شخصه موافق این برخوردهای سخت‌افزاری با مردم نیستم و همیشه هم خدمت آقایون و برادرا اینو عرض کردم" و این جنس صحبت‌هایی که باب دل قربانی بی‌نوا بود. یکی از بدی‌های این بازی هم این است که نه سن و سال سرش می‌شود و نه حرمت نان و نمک دوستی‌های کوتاه مدت بعدش، جای برگشتی می‌گذارد. راننده صورت لاغری داشت و موهایش جوگندمی بود و مثل اکثر راننده‌ها ته ریشی داشت که بیشتر از آن‌که ناشی از انتخاب باشد به  روز تعطیلی برمی‌گشت که برایش هیچ معنایی نداشت. حداقل پنجاه سال را رد کرده بود و پشت پیکان قدیمی کم‌یابش، مچاله نشسته بود و برای دنده عوض کردن زور می‌زد. حرفم که تمام شد، کمی این دست و آن دست کرد و گفت: " من روزه نمیتونم بگیرم به خاطر ریه‌ام ولی روزه‌خواری هم کار زشتیه" و بعد درباره حرمت ماه رمضان و حرمت شکنی این بالاشهری‌ها حرف زد. من لبخند مومنانه تری زدم و مثل کسی که از خون فرزندش می‌گذرد، درباره فواید جذب حداکثری و دفع حداقلی صحبت کردم و دوباره سعی کردم بحث را به اینجا برسانم که "اونجا" که من کار می‌کنم، همه مثل من فکر می‌کنند ولی کسی شهامت گفتنش را ندارند. راننده این بار گوش داد و سعی کرد دوباره نشنیده بگیرد. از "یادگار" انداختیم توی ورودی "درکه" و من به موبایلم نگاه کردم که داشت زنگ می‌خورد و باید واکنشی نشان می‌دادم. خوبی "سایلنت" بودن همیشگی "گوشی"، همین است که خودت می‌توانی زمان تمام شدن این زنگ خوردن را تعیین کنی و من گوشی‌ را چسباندم به صورت و به "حاج‌آقا" ی آن ور خط گفتم که "ان‌شاء‌الله تا بیست دقیقه دیگه اونجام. التماس دعا" و قطع کردم و منتظر شدم که سکوت لعنتی دوباره بشکند. چند لحظه بعد راننده گفت که تا "بیست دیقه که البته نمی‌رسیم" و بعد شروع کرد درباره نیت خیر مسوولین صحبت کردن و درباره "بی‌ناموسی بعضی از این بالاشهریا" و من هم تمام تمرکزم روی حرکات صورت شخصیت جدیدم بود که باید متفکرانه اما خونسرد به حرف‌هایش گوش می‌دادم. شخصیت جدید نباید زیاد هم اطلاعات می‌داد و بنا به ماهیتش باید بیشتر ساکت می‌شد و زیرکانه گوش می‌داد و تازه زیرکی‌اش را هم باید مدام با حرکاتش، با لبخند مرموز و سردی نشان می‌داد.
  من حرفش را تصدیق کردم و با یک لبخند که به شدت سعی کردم خیلی چندش‌آور باشد تا از پس نقش بربیابم، از اوضاع و احوال و کاسبی پرسیدم. راننده اولش همان "شکر" معروف را گفت و بعد خودش ساکت شد. کمی با خودش یکی به دو کرد و تصمیم گرفت درباره ارزش کار من صحبت کند و بعد رسید به خودش که کاری که شما می‌کنید همان کاری است که ما می‌کردیم. من که سابقه اجرای چنین شخصیت قدرتمندی را که کسی مدام خودش را برای حرف زدن با او، چپ و راست کند، نداشتم سعی می‌کردم که خودم را خیلی ذوق‌زده نشان ندهم. چند ثانیه ای مکث کرد اما بعدش بی مقدمه گفت سابقه پنج سال حضور در جبهه را دارد. گفت بازنشسته اداره برق است و  بعد با سر به پاهایش اشاره کرد. یکی از پاهایش مصنوعی بود و متوجه شدم که کلاچش کنار دنده است و آن دنده کوچک کنار دنده بزرگ، همان کار کلاچ را می‌کند و آن زور زدن‌ها به خاطر سفتی این دنده خشک‌شده است که دیگر مثل سابق نمی‌چرخد. حالم از خودم بد شد و مثل سگ پشیمان این بازی احمقانه شدم.  بعد گفت که ده ماه است که حقوقش را نگرفته است. کم‌کم لحنش فرق می‌کرد و خونسردی اول ماجرا و آن لحن محافظه کارانه محو می‌شد و یک آدم عاصی و خسته با صدایی خش‌دار حرفش را می‌زد و منتظر واکنش من هم نمی‌ماند. شاید هم من برایش شده بودم سمبل یک وضعیت، سمبل تمام چیزهایی که نبود، تمام آدم‌هایی که آنجا ننشسته بودند. این بار از من اجازه نگرفت و سیگار را چسباند به لبش و روشن کرد و لابلای حرف‌هایش، پک‌های عمیق به سیگار بهمن باریکش زد. گفت من شیمیایی هستم و بعد لحنش تغییر کرد و گفت: " تخمم هم نیست که بمیرم. میبینی روزی چهل تا سیگار میکشم. دکترا گفتند این سیگار مرگ زودرسته و من واسم مهم نیست. بذار بمیرم آقا، بذار بمیرم تا بقیه زنده باشن" و صدایش عصبی‌تر شد. من گردنم کج شده بود و کف ماشین را نگاه می‌کردم و تنها کاری هم که می‌توانستم بکنم سکوت بود و لال شدن. دوست داشتم تمام شود و برویم پی کارمان. زودتر برسیم  تا این موقعیت وحشتناک که راه برگشت هم نداشت طوری به پایان برسد. اما تازه سر صحبت باز شده بود. داروهایش را دیر به دیر می‌دهند یا نمی‌دهند و هر بار باید التماس صد تا "قرم‌ساق" و "دیوث" را بکند و به هزار بدبختی دو دخترش را فرستاده دانشگاه و سگ‌دو می‌زند که خرجشان را دربیاورد. سیگار را که خاموش کرد، لحنش هم آرام شد و من که بی‌صبرانه منتظر رسیدن و پایان این داستان وحشتناک بودم، بدون آن‌که لحن و میمیک و صدا برایم مهم باشد، سعی کردم موضوع را فیصله بدهم و ریش گرو بگذارم که اوضاع اینطور نمی‌ماند و این حرف‌ها. سعی می‌کردم در چشمش نگاه نکنم.اما خودم هم دل به نقش نمی‌دادم و دیگر بخشی از یک داستان شده بودم که داشت مرا در خودش غرق می‌کرد و به کوه و سنگ می‌کوبید. محو دست‌های راننده بودم که می‌لرزید و انگشتر عقیقی که به دست‌های لرزان نمی‌آید. کمی ساکت شد و بعد عذرخواهی کرد که صدایش بلند شده است. انگار که دوباره امیدوار شده باشد و کسی سفارشش کرده باشد که "از این فرصت هم استفاده کن"، کمی آرام‌تر شد و   گفت " میتونم شماره شمارو داشته باشم. هیچ چیز نمیخوام فقط میخوام حقوق عقب افتادم رو بگیرم و یه وام میخوام واسه ازدواج دخترم. سه ماه نشده و تضمینی میتونم برش گردونم".
موقعیت‌هایی هست که در یک لحظه، تکلیفت را باید با خودت روشن کنی. در یک لحظه خیلی کوچک و در یک موقعیت که به نظر اهمیت چندانی ندارد و در مقابل آدمی که در زندگی‌ات هیچ نقشی ایفا نمی‌کند، یک انتخاب کوچک تو را به قضاوت اخلاقی مستمری درباره خودت می‌کشاند. اگر این بازی را ادامه بدهم به جای تمام ساختارها، جای تاریخ و جای جبر جغرافیایی، جای صدام و جای فلانی و بهمانی و جای گاز خردل بی شرف داخل ریه‌های یک آدم، باید از همه‌چیز شرم کنم و اگر ادامه ندهم، باید در یک لحظه نقش و داستان را مثل یک نویسنده بزرگ در یک پیچ داستانی دیگر فرو ببرم. پیچ داستانی اما گاهی خودش به داد آدم می‌رسد. گفتم راستش من هم از کارم اخراج شده‌ام  و کاره خاصی هم که نبودم، دانشجوی عدالت‌خواهی بودم که الان به خیلی از آن ارزش‌ها شک کرده‌ام و مطمئنم که آنقدر هول شده بودم و آنقدر با تپق و حرکات اضافه، این جمله‌های جفنگ را سر هم کردم که هر کسی غیر از این راننده که دوباره داشت سیگار بعدش‌اش را با دست‌های لرزان روشن می‌کرد بود مرا از ماشین بیرون پرت می‌کرد و می‌گفت: "پوفیوز، من درگیر یه داستان واقعی‌ام و جایی واسه بازی احمقانه تو ندارم". راننده نفهمید و یا فهمید و خسته تر از این بود که واکنشی نشان بدهد. هیچ چیزی نگفت. تا برسیم هیچکدام حرفی نزدیم. نزدیکی‌های مقصد یک نخ سیگار درآوردم و روشن کردم و ترجیح دادم که چشمانم به چشمان راننده نیفتد. می‌خواستم کمی بیشتر از کرایه که طی کرده بودیم توی دستش بگذارم که دستم را پس زد و گفت:"همین کافیه". من کمی جلوتر پیاده شدم تا بقیه راه را پیاده بروم و سیگار بکشم و تا زمانی که به عقب نگاه می‌کردم، ماشین سر جایش ثابت ایستاده بود. بازی‌ها و داستان‌ها همیشه آن طور پیش نمی‌روند. به شخصیت حقیری که خلق کرده بودم فکر کردم و به داستانی که چقدر خوب شخصیت را از نقطه الف، بدون مهندسی های لوس و اضافه و شکم‌سیر به نقطه ب، به آن آگاهی تلخ از خودش می‌رساند. مثلا می‌شد نتیجه بگیرم که به جای تمام آدم‌هایی که شخصیتشان را نیم ساعت اشغال کردم بروم خجالت بکشم یا این حرف‌ها. چیزی شبیه پاورقی‌های پاستوریزه و پندآموز مجلات ولی به جایش به این فکر کردم که شخصیت‌بازی واقعی در مواجهه با چنین موقعیت‌هایی است که داستان از آب درمی‌آید و متاسفانه روایت، چاره ای جز مصرف کردن رنج آدم‌های واقعی ندارد. همین...

۱۳۹۲ مرداد ۲, چهارشنبه

ایستگاه بی تمام



آدم وقتی هنوز ده سالش نشده، خیلی حواسش به واکنش‌های دیگران نیست. همه‌چیز را صریح تر می‌فهمد. ما هم نمی‌فهمیدیم که خانم نادمی متوجه خنده‌های زیرزیرکی ما شده است و سخنرانی‌اش هم برای همین است. خانم نادمی ناظم ما بود و خانه‌اش هم توی بلوک خودمان بود و گاهی با سرویس بچه‌ها برمی‌گشت. هروقت اتوبوس راه می‌افتاد از بچه‌ها می‌خواست بلند "حمد" و "سوره" بخوانند و ما هم که بازیمان می‌گرفت مسابقه داد زدن راه می‌انداختیم و کله‌هایمان را با "ایاک نعبد" که دادش می‌زدیم بالا و پایین می‌بردیم. کیف می‌کرد. درست مثل ناظم‌های تلویزیون بود که لبخند مومناه می‌زنند و بچه‌ها را تشویق می‌کنند. وقتی می‌رسیدیم قبل از اینکه پیاده شود، چشم‌هایش را می‌بست و دوباره شروع می‌کرد "حمد و توحید" خواندن و بسم‌الله ماجرا را دو بار می‌گفت. تمام که می‌شد چشمهایش را باز کرد و راه می‌افتاد. امینی می‌گفت خانم نادمی سر ایستگاه که اتوبوس دوباره راه بیفتد، یک بار حمد و توحید می‌خواند و وقتی پیاده شود، دو بار می‌خواند و ما پشت سرش ادایش را در می آوردیم. ادای تکان دادن سر و بستن چشم‌هایش را و بلند می‌خندیدیم. یادم نیست که چه شد و چه اتفاقی افتاد که گوشه‌ای گیرمان آورد و سخنرانی‌اش را شروع کرد. خیلی اهل حرف زدن و سخنرانی کردن نبود. داد و بیداد می‌کرد یا بی‌صدا گوش می‌پیچاند و دفتر انضباطیمان را خط می‌زد. توی اتوبوس همه را ساکت کرد. گفت وقتی آدم میخواهد کاری را شروع کند بسم‌الله می‌گوید. ادامه داد بهترش این است که بعدش حمد و توحید را کامل بخوانید. خودش رفت سر اصل مطلب. گفت" ما همیشه باید بسم‌الله بگوییم. تا خدا نخواهد هیچ‌کاری تمام نمی‌شود. بنده خدا فکر می‌کند که چیزی تمام شده اما هیچ‌چیزی تمام نشده است. فقط خدا می‌داند کی چیزی شروع می‌شود و کی تمام ‌می‌شود. مثلا وقتی رسیده‌ایم شما فکر می‌کنید رسیده‌ایم اما از کجا معلوم که همین الان بلایی سر تک‌تک ما نیامده باشد. وقتی فکر می‌کنید یک چیزی تمام شده است، اگر خدا اراده کند اتفاقی برایتان می‌افتد و می‌فهمید هیچ چیز تمام نشده است. هیچ چیزی نه شروع شده است و نه تمام. فقط خدا این چیزها را می‌داند" شاید کلمات همین‌ها نبودند اما باور کنید تک‌تک جملات را به خاطر سپرده‌ام. آنقدر برای ذهن ده‌ساله ای که تاب این همه پیچ و تاب را ندارد، منطق این جملات درک ناشدنی بود که چند شب به معنایشان فکر کنم و بعد ابهامشان، ماندگارشان کند. اولین شک‌های زندگی، فراموش نشدنی‌ترینها  هستند. طوری حرف زده بود که حرفهایش را همان ذهن ده‌ساله کنار انواع و اقسام سخنرانی‌های زنگ دینی و قرآن نگذارد. این بود که یادم ماند... چیزی، آشفتگی شاید یا نوعی لکنت در حرف‌هایش بود که حتی قیافه‌اش را فراموش نکنم. چشم‌های درشت رنگی‌اش که در سورت بی‌حسش نگاه ما را از دست نمی‌داد و دست‌هایش که کمی بیشتر از معمول تکان می‌خوردند. بزرگتر که شدم، این جملات نه سحری داشتند و نه ابهامی... رسوبات دینی یک زن سنتی مسلمان بودند که بنا به وظیفه‌ای شرعی به کودکان انتقال می‌یافتند...
  اما امروز طور دیگری فکر می‌کنم جای دیگری را می‌بینم و چشمهایش و دست‌هایش را که در هوا بی قرار تکان میخورند را طور دیگری به یاد می‌آورم. شوهر خانم نادمی مفقود الاثر بود. اصلا از همانجا بود که اولین بار با معنای تقیل و ترسناک "مفقود الاثر" آشنا شدم. لابد کسی برایم به زبانی ساده توضیح داد که مفقود الاثر کسی است که روزی بلند می‌شود می‌رود به جنگ و بعد کسی دیگر نمی‌فهمد که او بازمی‌گردد یا بازنمی‌گردد؟ زنده است یا مرده؟ روزی دوباره از همان خیابان‌ها به خانه بازمی‌گردد یا چه‌ می‌دانم... کسی امس زن کسی که مفقود الاثر شده است را چیزی نگذاشته بود. برای همین من هنوز او را خانم نادمی به یاد می‌آورم. او یاد گرفته بود چگونه باید منتظر بازگشتی قریب الوقوع باشد. چگونه خانه‌اش را مثل "خواهر" در "بوی پیراهن یوسف" چراغانی نگه‌دارد. چگونه با امر نزدیک به محال زندگی کند. چگونه ده سال بعد از تمام شدن جنگ به فرزندانش بگوید که پدر روزی به خانه بازمی‌گردد. لابد یاد گرفته بود که از کدام پنجره به محوطه بیرون نگاه کند، سراغ کدام نهاد برود، سراغ چه کسی را بگیرد، کدام دعا را بخواند، کدام قسمت قرآن را صد بار دیگر تا صبح برای خودش تکرار کند. او تمام این‌ها را یاد گرفته بود و من مطمئنم که هیچ‌وقت فکر نکرده بود که فراموشی را هم تمرین کند. او یاد نگرفته بود که چگونه همه‌چیز را برای همیشه تمام کند؟ او یاد نگرفته بود که بیشتر از این‌ها به واقعیت، به آن حجم پرچگالی کابوس که بیرون چشمانش محکم ایستاده است ارزش و بها بدهد؟
 او در تعلیقی ابدی روز و شب‌هایش را می‌گذراند و معنای زندگی را از همین تعلیق بیرون می‌کشید. "جسد" شوهرش، پلاکی یا هر نشانه‌ای از مرگ، تنها عنصر رهایی‌بخشی بود که او را از این تعلیق فرساینده و ترسناک نجات می‌داد. تعلیق، بستر رشد ترسناک ترین شمایل امید است. امید نیمه‌جان و درنده‌خو در چنین موقعیت‌هایی با آدمی می‌ماند و مثل خوره روحش را فلان و بهمان... مثل موریانه تمام ستون‌های روان یک آدم منتظر را می‌جود. با این حال هیچ بعید نبود که بعد این همه سال، اگر کسی جنازه شوهرش را، تصویری از مرگ را، از پایانی قطعی، همان اراده خدایی که او از آن حرف می‌زد را نشانش می‌داد او کار خودش را تمام نکند. او خودش را در گرداب تروماتیکی که در روحش ایجاد شده، رها نکند و فرو نرود.   
 آدمی به امید زنده است؟ نمی‌دانم. گاهی هم نا‌امیدی، قطعیتی به معنای خیلی از چیزها می‌بخشد. نا امیدی گاهی تکلیف خیلی چیزها را روشن می‌کند. آدمی می‌فهمد که باید با فقدانی ابدی، با حضوری نیم‌بند یا حضوری عذاب‌آور کنار بیاید و راحت‌تر تصمیمش را می‌گیرد.
 خانم نادمی راست می‌گفت. او از واقعیت زندگی خودش سخن می‌گفت. هیپ انجامی در کار نیست... هیچ پایانی وجود ندارد. درست جایی که فکر می‌کنی همه‌چیز تمام شده اس چیزی شروع شده است. درست وقتی که فکر می‌کنی شروعی دوباره در کار است، چیزهایی در حال تمام شدن هستند. نه چیزی کامل شروع می‌شود و نه چیزی کامل به پایان می‌رسد. تنها پایان واقعی، مرگ است... مرگ سوژه... مرگ شیء... مرگ آدم‌ها... مرگ هیچ تعلیقی را نمی‌پذیرد. اگر این پایان قطعی را از آدم‌ها دریغ کنند، اگر روایتی پایانی نداشته باشد، نه آغازی در کار خواهد بود و نه انجامی... خانم نادمی راست می‌گفت باید سر هر پیچ، انسان مومن حمد و قل هوالله بخواند که همه‌چیز درست در همان لحظه که تمام می‌شوند شاید شروع شده باشند. انسانی که شانس ایمان را از دست داده‌است هم باید به جایی دور خیره شود تا فقدانی را بیابد که هرلحظه بی‌قرار ترش کرده‌است. نمی‌دانم خانم نادمی هنوز زندگی‌اش درگیر همان روایات ناتمام است یا نه؟ نمی‌دانم که واقعیت، برگ برنده‌اش را در هیات یک پلاک، چند استخوان، یا هر چیزی برایش رو کرده است یا هنوز موقع راه افتادن و رسیدن اتوبوس به ایستگاه، فکر می‌کند هیچ‌چیزی نه شروع شده و نه به پایان رسیده‌است؟ برای این‌که متن"مین استریم" نشود، آن جمله معروف "درباره الی" را نمی‌نویسم و به جایش جمله اصلی مارکس را نقل می‌کنم: "یک پایان وحشتناک بهتر از یک وحشت بی‌پایان است". پایان وحشتناک این سه کوهنورد هم همین روزها باید از راه برسد... خدا کند که زودتر اجساد سه کوهنورد را برای مادرشان بیاورند... انتظار و تعلیق همه‌چیز را مخدوش می‌کند، حتی امید، حتی مرگ، حتی آدم، حتی روایت را...